Barnum Etkisi
"Diğer insanların sizi sevmesine ve size hayranlık duymasına ihtiyaç duyuyorsunuz, ancak yine de kendinizi eleştirme eğilimindesiniz. Bazı kişilik zayıflıklarınız olsa da, genellikle bunları telafi edebiliyorsunuz. Avantajınıza çevirmediğiniz, kullanılmayan önemli bir kapasiteniz var. Dışarıdan disiplinli ve öz denetimli, içeriden ise endişeli ve güvensiz olma eğilimindesiniz. Zaman zaman doğru kararı verip vermediğiniz veya doğru şeyi yapıp yapmadığınız konusunda ciddi şüpheleriniz oluyor. Belli bir miktar değişim ve çeşitliliği tercih ediyorsunuz ve kısıtlamalar ve sınırlamalarla çevrelendiğinizde tatminsiz oluyorsunuz. Ayrıca bağımsız bir düşünür olarak kendinizle gurur duyuyor ve tatmin edici bir kanıt olmadan başkalarının ifadelerini kabul etmiyorsunuz. Ancak kendinizi başkalarına açarken çok açık sözlü olmayı akıllıca bulmuyorsunuz. Zaman zaman dışa dönük, cana yakın ve girişken olurken, diğer zamanlarda içe dönük, temkinli ve çekingen oluyorsunuz. Bazı istekleriniz oldukça gerçek dışı olma eğilimindedir. Güvenlik hayattaki en önemli hedeflerinizden biri."
Bu paragraf bir insan olduğunu düşünelim. Bu insanın ismi Barnum. Barnum, içten içe sevilme ve hayranlık duyulma ihtiyacı hissediyor. Kendi zayıflıklarının farkında ve bu zayıflıkları telafi etmeye çalışırken içsel bir mücadele veriyor. Kesinlikle kişisel eleştiri eğilimi olan birisi. Dışarıdan disiplinli ve öz denetim konusunda çok başarılı gözüken Barnum, çoğu zaman içsel olarak endişeli ve güvensiz hissediyor. Ayrıca, Barnum’un doğru kararlar almak konusunda da kafası çok karışık. Derin düşünme süreçlerine giriyor; şüphe duyuyor, değişim ve çeşitlilik istiyor, bağımsız ve eleştirel düşünmeye çalışıyor. Bu durum Barnum’un kendi inanç sistemine sadık ve özgüvenli olduğunu ancak diğer insanlarla ilişkilerinde bazen içsel çatışmalar yaşadığı izlenimini bize uyandırıyor. Güvenliğin en büyük hedeflerinden biri olması ise Barnum’un hayatta belirli bir denge ve güvence arayışında olduğunu gösteriyor. Barnum ne kadar da bana benziyor. Hatta, Barnum sana da çok benziyor.
Barnum Etkisi sirk sahibi ve şovmen P.T. Barnum’un “Başarımın sırrı her zaman herkes için bir şey bulundurmaktır.” cümlesine atıfla kullanılan bir fenomen olarak, insanların genel, belirsiz kişilik tanımlarını ve muğlak ifadeleri kendilerine uygun bulma eğilimini ifade eder. Zihnimiz karşılaştığı yeni durumları, karşılaştığı eski durumlara benzerliğine göre sınıflandırır ve bu zihinsel kısayola temsiliyet sezgiselliği denir. Örneğin bir kişi, genellikle bilinen özelliklere sahip olduğunu düşündüğü bir grup insan gördü. Bu insanlar belirli bir meslek grubundakiler gibi giyiniyor, benzer konuşma tarzlarına sahip ve belirli bir yaş aralığında gibi görünüyor. Bu durumda, kişi gördüğü insanları temsilcilik sezgiselliği kullanarak "Bu kişiler diğerleri gibi görünüyor, bu yüzden muhtemelen aynı mesleği yapıyorlar" düşüncesine kapılabilir. Barnum Etkisini anlamak için de temsiliyet sezgiselliği kritik bir rol oynar. Barnum Etkisi’nde kullanılan ifadelerin belirsizliği, okuyan kişinin geçmiş deneyimlerinden bu ifadelerle örtüşen bir örnek bulma olasılığını arttırır.
1940’larda psikolog B.R. Forer tarafından gerçekleştirilen bir deneyde, Barnum Etkisi yazının başında okuduğunuz paragraf kullanılarak araştırıldı. Bu deneyde, Former öğrencilerine sofistike bir kişilik analizi sundu. Sofistike kişilik analizi diye adlandırılan okuduğunuz paragraf bir yerel gazetenin astrolojik güneş burcu sütunundan alınmıştı. Forer, daha sonra her öğrenciden değerlendirmelerini birden beşe kadar (bir kötü ve beş mükemmel olmak üzere) bir ölçekte bu paragrafın onları ne kadar iyi tanımladığını değerlendirmelerini istedi ve sınıf ortalamasının 4.2 olduğunu tespit etti. Forer’ın basit ve kolay uygulanabilir testi, başka psikologların daha detaylı test profilleri sunarak deneyi genişletmeye çalıştıkları bir zemin oluşturmuştur.
Sonuç olarak, "Barnum etkisi" olarak adlandırılan bu olgu, tanımlamaların genellikle katılımcılar tarafından yüksek oranda değerlendirildiğini ve bunun temsiliyet sezgiselliği ile bağlantılı olduğunu göstermektedir. İfadelerin muğlaklığı, bireylerin bu tanımları kendi deneyimleriyle bağdaştırmalarına izin vererek, geri bildirimin algılanan doğruluğuna önemli bir katkıda bulunmaktadır. Bu durum, kişilik değerlendirmelerinde öznel yorumlamanın ve sezgisel yöntemlerin etkili bir rol oynadığını vurgulayarak, Barnum Etkisi'nin karmaşıklığını ortaya koymaktadır.
Kaynakça:
Beyerstein, B., & Beyerstein, D. F. (1991). The Write Stuff- Evaluations of Graphology, the Study of Handwriting Analysis. Prometheus Books.
E. Aronson et. Al. (2019).Social Psychology. 10th Edition. Pearson
Tepki Ekle
