ELEKTRA KOMPLEKSİ: KIZ ÇOCUKLARININ İLK AŞKI GERÇEKTEN BABALARI MIDIR?

Şüphesiz ki çocuğun kurduğu en temel ve en önemli ilişki daha dünyaya gelmeden önce kurmaya başladığı ebeveynleriyle olan ilişkisidir. Freud her çocuğun ilk aşkının karşı cins ebeveyni olduğunu öne sürmüştür. Bu bağlamda çocukların psikoseksüel gelişim dönemlerinden biri olan fallik dönemde (3-6 yaş) karşı cins ebeveyne karşı duyduğu hayranlık ve bilinçdışı arzunun hemcins ebeveynle çatışma ve rekabete yol açtığını savunmuş ve bu çatışmayı Oedipus kompleksi olarak tanımlamıştır. Bu teoriye göre, erkek çocuk annesine sahip olabilmek için babasıyla yarışmaktadır. Kız çocuk ise babasına sahip olabilmek için annesiyle rekabet etmektedir. Bu çatışma özellikle ilgi odağının cinsellik ve erojen bölgelerin olduğu dönem olan fallik dönemde ortaya çıkmaktadır. 

Freud Oedipus kompleksinin hem kız hem erkek çocuklarında geçerli olduğunu düşünerek Jung tarafından ortaya atılan Elektra kompleksini reddetmiştir. Freud’a göre kızlar fallik döneme kadar annelerine bağlıyken bu dönemde cinsel organlar arasındaki farkı keşfetmeye başlarlar. Bir penisleri olmadığını fark ederek bundan anneyi sorumlu tutar ve anneye duyduğu öfkeyle birlikte babaya bağlanma eğilimi gösterirler. Babaya karşı bilinçdışı bir şekilde arzular geliştirirler. Böylece anneye karşı saldırgan dürtüler besler, kendi dünyasında kurduğu fantezilerde anneyi öldürür ve onun yerini alır. Daha sonrasında babaya duyulan kaybetme korkusuyla birlikte anneyle özdeşim kurarak onu taklit etmeye başlar. Freud kadınlardaki Oedipus kompleksini ‘’kadınsı Oedipus kompleksi’’ olarak tanımlar. Freud bu durumun temelinde yatan sebebi ‘’penis kıskançlığı’’ kavramıyla açıklar. Ona göre bu duygu ve arzular kadınlarda çok daha yoğundur ancak kadınlar tarafından kuvvetle bastırılır. Bu sebeple kadınların her zaman bastırılacağını ve asla erkekler kadar ilerleyemeyeceklerini savunur.

Elektra ve Oedipus komplekslerini ayıran noktalar şunlardır:

• Oedipus kompleksi Freud tarafından öne sürülmüşken Elektra kompleksi Jung tarafından geliştirilerek kız çocuklarında geçerli hali olarak literatürde yerini almıştır.
•  Oedipus kompleksi daha çok erkek çocuklarının babalarını anneleriyle olan ilişkilerinde potansiyel bir düşman olarak görmeleri nedeniyle babalarından nefret etmeleri için kullanılırken Elektra kompleksi ise özellikle kız çocuklarının annesini eksiklerinin ve başaramadıklarının sorumlusu olarak görmelerini tanımlamak için kullanılır.
• Jung’a göre kız çocukları fallik döneme kadar anne ya da babaya özel bir bağlılık geliştirmezler. Zamanla savunma ve neslin devam etmesi mekanizmalarının devreye girmesiyle babaya bağlılık geliştirirler.

 Jung da Freud gibi bu çatışmalar her çocukta görülen ve bu dönemin doğal bir parçası olduğunu düşünmekteydi. Bu çatışmaların olumlu atlatılması çocuğun psikolojik olgunluğu için önemli bir adımdı.

Elektra Kompleksi Belirtileri

• Kız çocuğun anneye karşı agresif ve dargın tavırları
• ‘’Ben babamla evleneceğim’’ gibi cümleler kurması ve babaya yakın tavırları
• Anne ve babanın temaslarını bozması, sürekli aralarına girmesi
•  Babadan ayrılmak istememesi ve yokluğunda sürekli ağlaması
• Anne ve baba tartışmalarında çoğunlukla babanın tarafını tutma ve anneye öfke

 Bu belirtiler belirli düzeyde olduğunda ve dönem sonunda atlatılabildiği takdirde sorun yoktur. Ancak bu kompleks aşılamazsa Elektra kompleksinin etkileri ve belirtileri yetişkinlik döneminde de görülebilmektedir.                                 

Yetişkinlikte Elektra Kompleksi Belirtileri

•   Kadınların kendilerinde yaşça büyük partner arayışı ve partnerlerinde babalarından izler bulma isteği
• Babaya duyulan bilinçdışı bir şekilde yakınlık isteği nedeniyle kendini suçlama ve duygu durum bozuklukları
•    Romantik ilişkilerde başarısızlık yaşaması
•  Anne ve anne figürlerine karşı bilinçdışı bir şekilde öfke duyması

 Elbette ki karşı cins ebeveyne duyulan her yakınlığı Elektra kompleksi olarak adlandırmak doğru değildir. Ebeveyn ayrılıkları ve yaşanmış bazı olaylar sonunca da karşı cins ebeveyne yaklaşma da söz konusu olabilir. Bu noktada ebeveynlere düşen bu konuda bilinçli hareket ederek bu çatışmayı şiddetlendirmemektir. Bu bağlamda psikanalitik yaklaşımda ‘’ayartıcı anne-baba davranışları’’ olarak adlandırılan belli başlı davranış ve tutumlardan uzak durulmalıdır. Bu davranışlara örnek verirsek:

• Anne ve baba 3 yaşından itibaren çocuğu ayrı yatmaya alıştırmalıdır
•  Çocuğa partnere hitap edilen (aşkım, sevgilim vb.) sevgi sözcükleriyle hitap edilmemelidir
•   Çocuğa cinselliği çağrıştıracak yaklaşımlarda bulunulmamalı, dudaktan öpülmemeli
• 3 yaşından itibaren çocuk ebeveyn ile birlikte banyo yapmamalıdır

Genel olarak özetlemek gerekirse, çocuğun cinsellik ve cinsiyet farklılıklarına merakının arttığı fallik dönemde kız çocukları babaya bilinçdışı bir şekilde yakınlık arzusu duymaya ve anneyle baba için rekabete girmeye başlarlar. Cinsiyetler arasındaki farklar nedeniyle annenin kendisini yetersiz biri olarak dünyaya getirdiğini düşünerek anneye öfke duyar ve babanın sevgisini kazanabilmek için anneyle yarışır. Daha sonrasında anneyle olan bu çatışmayı çözebilmek için bastırma ve özdeşleşme savunma mekanizmalarını kullanarak anne ile özdeşim kurarak onu örnek alır.  Bu çatışma gelişimin doğal bir parçasıdır. Çocuk eğer bu dönemi sağlıklı atlatabilirse olumlu bir cinsel kimlik kazanacak ve sağlıklı duygusal ilişkiler kurabilmektedir. Bu çatışma çözülemezse yetişkinlik döneminde çeşitli sorunlar ve olumsuz romantik ilişkiler yaşayacaktır. Bu noktada ebeveynlerin çocuğu anlaması ve yanında olarak çatışmayı çözmesine yardımcı olması gerekmektedir. Çocuğa anne ve babanın arasındaki bağ açıklanabilmelidir. Ayrıca cinselliğe olan merakını cezalandırmamak sorularını cevaplandırarak kavramasına yardımcı olunmalıdır. Böylece çocuk anlayışlı ve sevgi dolu bir ailede büyüdüğünü ve iki ebeveynin de hayatında önemli yeri olduğunu kavrar; başarılı bir cinsel kimlik ve olumlu ilişkiler geliştirebilir.

 Kaynakça                                                                                                                                    Kocabey, E. (2022,29 Mayıs). Elektra Kompleksi Nedir? Kız Çocukları Gerçekten de Annelerine Karşı Babalarını Kayırır mı? Evrim Ağacı. https://evrimagaci.org/elektra-kompleksi-nedir-kiz-cocuklari-gercekten-de-annelerine-karsi-babalarini-kayirir-mi-11849

Akkaya, B. (2021,6 Nisan). Elektra Kompleksi. Düş Psikoloji. https://duspsikoloji.com/2021/04/06/

Rehber Psikoloji. (2021, 28 Mart).Elektra Kompleksi Nedir? https://www.rehberpsikoloji.com/elektra-kompleksi-nedir/