IVAN PAVLOV VE KLASİK KOŞULLANMA
Öğrenme, yeni bilgi, davranış, tutum ve fikirlerin edinildiği süreçtir. Öğrenme hem bilinçli hem de bilinçsiz olarak gerçekleşebilir. Klasik koşullanma, bilinçsiz öğrenme yöntemlerinden biridir ve insanların öğrenmesinin en kolay yoludur. Klasik koşullanma, otomatik bir koşullu tepkinin belirli uyarıcılarla eşleştirilmesi sürecidir.
Klasik koşullanma üzerine en bilinen ve kapsamlı çalışma, 1800'lerin ortalarında doğan Rus fizyolog Ivan Pavlov tarafından yapılmıştır. Pavlov, klasik koşullanma çalışmaları üzerinde öylesine büyük bir etkiye sahip olmuştur ki bu yöntem genellikle Pavlov'un koşullanması olarak anılır (Rehman 2023). Klasik koşullanma, genellikle Pavlov'un bir köpeğe rastgele bir uyarıcı sunduğunu, şimdi koşullu uyarıcı olarak adlandırılan (CS), ardından başka bir uyarıcı sunduğunu, şimdi koşulsuz uyarıcı olarak adlandırılan (US) (yemek), ve US'nin otomatik olarak bir tepkiyi tetiklediğini, bu tepkiye koşulsuz tepki veya UR (salivasyon) dendiğini söyleyerek açıklanır. Bu eşleştirmenin bir sonucu olarak, CS tek başına sunulduğunda bile koşulsuz tepkinin bir kısmını tetiklemeye başlar. CS'ye verilen tepki koşullu tepki veya CR (salivasyon) olarak adlandırılır (McSweeney & Bierley 1984). Pavlov'un deneyinde yemek, koşulsuz uyarıcı olarak kullanıldı. Koşulsuz tepki, bir uyarana verilen içgüdüsel tepki olarak tanımlanır. Pavlov'un deneyinde köpeklerin yemeğe karşı salivasyon yapması, koşulsuz tepkidir. Koşullu uyarıcı, belirli bir süre sonra öğrenilmiş bir tepkiyi tetikleyebilen bir uyarıcıdır. Açıklanan deneyde koşullu uyarıcı zilin çalınması, koşullu tepki ise salivasyondu (Rehman 2023). Pavlov, koşullanma hakkında çok şey öğrenmiştir ve o zamandan beri bu konuda ne kadar öğrendiğimizi sormak ilginçtir. Pavlov'un çalışmasının ardından geçen üç çeyrek yüzyılda, klasik koşullanma hakkında gerçek bilgi birikimi devam etmiştir (Bitterman 2006).
Klasik koşullanma, psikoloji alanında önemli bir rol oynamış, davranışların ve tepkilerin nasıl öğrenildiğine dair anlayışımıza katkıda bulunmuştur. Davranış terapisi, özellikle fobi geliştirme ve plasebo etkilerini anlama gibi alanlarda özellikle önemlidir. Klasik koşullanmanın en önemli katkılarından biri, davranış terapisindeki uygulamalarıdır; özellikle fobiler ve anksiyete bozukluklarının tedavisinde. Terapistler, hastaların koşullu korku tepkilerini, bireyleri korku kaynağına kontrollü bir ortamda tekrar tekrar maruz bırakarak ortadan kaldırmalarına yardımcı olabilirler (Van den Hout & Merckelbach 1991). Ayrıca, klasik koşullanmanın plasebo etkilerinde bir mekanizma olduğu düşünülmektedir, burada bireyler aktif tedavi yerine koşullu tepkiler nedeniyle gerçek değişiklikler yaşarlar. Bu durum özellikle, ağrı yönetimi ile ilgili çalışmalarda belirgindir; burada ağrı kesici ile ilişkilendirilen belirli bir tedaviye koşullandırılmış hastalar, plasebo verildiğinde bile analjezi deneyimleyebilirler (Babel 2019).
Son zamanlarda klasik koşullanmanın kullanıldığı bir başka alan ise reklamcılıktır. Klasik koşullanmanın tüketici davranışını değiştirebileceğine dair bazı kanıtlar da vardır (McSweeney & Bierley 1984). Klasik koşullanma, reklam etkilerini anlamak ve üretmek için bir mekanizma olarak tüketici davranışı literatüründe tanınmaktadır (Allen & Madden 1985). Alkolsüz içecekler akılda kalıcı müziklerle, kahvaltı gevrekleri ünlü sporcularla ilişkilendirilir, süpermarketler müşterilere alışveriş yaparken müzik çalarlar. Tüm bunlar, tüketici davranışını değiştirmek umuduyla yapılır (McSweeney & Bierley 1984).
Allen, C. T., & Madden, T. J. (1985). A closer look at classical conditioning. Journal of Consumer Research, 12(3), 301–315. https://doi.org/10.1086/208517
Bąbel, P. (2019). Classical conditioning as a distinct mechanism of placebo effects. Frontiers in Psychiatry, 10. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2019.00449
Bitterman, M. E. (2006). Classical conditioning since Pavlov. Review of General Psychology, 10(4), 365-376. https://doi.org/10.1037/1089-2680.10.4.365
McSweeney, F. K., & Bierley, C. (1984). Recent developments in classical conditioning. Journal of Consumer Research, 11(2), 619–631. https://doi.org/10.1086/208999
Rehman, I., Mahabadi, N., Sanvictores, T., & Rehman, C. I. (2023). Classical conditioning. In StatPearls. StatPearls Publishing. https://orcid.org/0009-0002-4974-736X
Van den Hout, M., & Merckelbach, H. (1991). Classical Conditioning: Still Going Strong. Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 19(1), 59-79. https://doi.org/10.1017/S0141347300011514
Tepki Ekle
